Πέρασαν 9 χρόνια από την μέρα που έφυγε από κοντά μας ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης. Για όσους είμαστε άθρησκοι ή άθεοι, οι επικήδειοι και οι αναφορές μνημοσυνιακού τύπου, έχουν μια αμηχανία. Είμαστε πεπεισμένοι ότι το πρόσωπο στο οποίο αναφερόμαστε δεν έχει κάποια μεταφυσική υπόσταση (όχι τουλάχιστον αυτή που περιγράφουν οι θρησκείες) και άρα δεν μας ακούει. Άρα για ποιον γράφουμε; Αυτό το ερώτημα προέκυψε τις προάλλες όταν σκεφτόμουν αν θα γράψω κάτι για την ημέρα. Αναρωτήθηκα για ποιον το κάνω. Σίγουρα όχι για τον Μιχάλη, επίσης η οικογένεια του σίγουρα δεν θα διαβάσει κάτι που δεν ξέρει ήδη και πιθανολογώ ότι ίσως δεν τους είναι και ιδιαίτερα ευχάριστο να τους θυμίζουμε όλοι ένα γεγονός δύσκολο, όσα χρόνια και αν έχουν περάσει. Άρα για ποιον γράφουμε όταν αναφερόμαστε σε ανθρώπους που δεν είναι πια στη ζωή; Έχουμε μια πεποίθηση στην αριστερά ότι υπάρχει μια συλλογική μνήμη η οποία μεταφέρεται εμπλουτιζόμενη μέσα στα χρόνια. Υπό την έννοια αυτή ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης μας δίδαξε ποια είναι, ή μάλλον ποια θα έπρεπε να είναι, η αριστερά στον 21ο αιώνα. Εισήγαγε την πολιτική οικολογία στο δημόσιο διάλογο στην Ελλάδα και, το σημαντικότερο για εμένα, απενεχοποίησε την έννοια του κομματικού μέλους. Ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης μας έδειξε πώς δεν πρέπει να υποχωρούμε σε θέσεις αρχής, πώς μια πολιτική ήττα δεν πρέπει να συνεπάγεται υπαναχώρηση. Η πολιτική πρέπει να αφορά πρώτα από όλα την ουσία και το ήθος. Πολλοί σκέφτονται πόσο διαφορετικό θα ήταν το 2010 με τα γεγονότα της διάσπασης και της δημιουργία της ΔΗΜΑΡ. Όσο δελεαστική και αν είναι η σκέψη, είναι άνευ ουσίας. Δεν μπορεί κανείς να πει ασφάλεια πόσο διαφορετικές θα ήταν οι εκλογές του 2012 και συνεπακόλουθα η πορεία της χώρας. Αυτό που με σιγουριά θα μπορούσαμε να πούμε είναι πως ο Μιχάλης είχε δηλώσει πως "θα κλείσει τελευταίος την πόρτα όταν χρειαστεί". Τούτο δεν είναι μικρό, ένα μεγάλο μέρος των μελών της τότε Ανανεωτικής Πτέρυγας θα είχε σοβαρούς ενδοιασμούς να αποχωρήσει και η ροή των γεγονότων θα ήταν σίγουρα διαφορετική. Η σκέψη του Μιχάλη Παπαγιαννάκη ήταν πάντα πολιτική και ψύχραιμη, είχε σαν κυριαρχη τακτική του τον διάλογο και όχι τους αφορισμούς. Λείπει σήμερα η ψύχραιμη ματιά του και η συνολική θεώρηση των πραγμάτων. Η πολιτική σκηνή της χώρας αλλά και της Ευρώπης έγινε πιο φτωχή και μάλιστα με τρόπο ανεπανόρθωτο όπως έδειξαν τα τελευταία 9 χρόνια. Από την πλευρά μας όσοι μας όρισε πολιτικά οφείλουμε να προσπαθούμε να περάσουμε στη συλλογική μνήμη των επόμενων γενιών το πολιτικό ήθος και τη συνέπεια που επέδειξε ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης.